BOKANMELDELSE: Hemnesmannen Svein Hammer lanserer 27. oktober si femte bok, Grønt manifest, den er i nær skyld med dei to føregåande bøkene med miljøpolitisk innhald.
Heile Nord-Noreg er no under eit sterkt industrialiseringspress som er marknadsført under slagordet «det grøne skiftet». Er det for mykje å ønske seg at ingen fleire avgjerder om vindturbinar i snaufjellet, gruver, flyplassar, ammoniakk-fabrikkar, «grøne» stålverk osb. blir tekne før alle som har eit ord med i laget i slike prosessar har teke seg tid til å lese 160 sider reflektert sakprosa og ikkje berre til å glane på Power Point-presentasjonane til internasjonale investorar?
Grønt manifest er ein lettfatteleg og kortfatta inngang til grøne tenkemåtar, idear og løysingsforslag. Interesserte finn vegar herifrå så vel til meir mørkegrøne idéstraumdrag som til idear om sirkulær økonomi. Boka er òg ein fin inngang til forfattarskapen til Hammer som no begynner å oppta ein heil del plass i bokhylla. Denne siste boka, som er nummer fem i rekka, er rett nok den slankaste så langt. Som dei føregåande bøkene er òg denne både viktig og vektig. Grønt manifest er nært i skyld med fleire av dei føregåande bøkene, og byggjer særleg på dei to bøkene med klarast miljøpolitisk innhald, Fra evig vekst til grønn politikk (2016) og Framtidens Norge (2018).
Medan dei tidlegare bøkene har ei akademisk, men likevel lettfatteleg språkføring, har Hammer denne gongen prøvd seg i ein ny sjanger, manifestet. Ordet manifest er avleidd av latin manus som betyr hand. Eit manifest er såleis noko handgripeleg, klart og enkelt. Manifestet er tradisjonelt sett ikkje ein stad for den djupe tenkinga, dei lange argumentasjonsrekkene, for atterhald, varsemd og openheit. Det er heller staden for snarvegane, dei klarhogne slagorda, for oppmoding til kamp og strid. Såleis er Hammers grøne manifest ikkje heilt sjangertypisk. I Grønt manifest vidarefører nemleg Hammer mykje av den essayistiske, altså utprøvande, utforskande, dialogiske, ja nærmast dansande, skrivemåten som vi finn i fleire av dei tidlegare bøkene hans, ikkje minst i Framtidens Norge (2018).
Sjølv om Hammer nok altså tøyer sjangeren noko, kjenner eg meg ikkje lurt. For trass i at det ikkje blir snakka i slagord og overskrifter, er det likevel ingen tvil om kva og kor forfattaren vil. Trass i at mange ulike posisjonar blir drøfta og presenterte, og sjølv om Hammer leitar etter løysingane på ulike stader utan omsyn til om ideane og løysingsforslaga høyrer heime på den tradisjonelle høgre- eller venstresida, er bodskapen likevel tydeleg: samfunnsutviklinga må endrast i ei grønare retning. Endringane må skje på alle nivå, frå det lokale til det globale, og verktøya må hentast der dei kan finnast, og det er som regel i mellomromma (s. 104) og i utvekslingane mellom ulike posisjonar, ikkje i dei einskilde posisjonane aleine. Dette er kjende tankar frå dei tidlegare bøkene til Hammer.
Den viktigaste setninga i manifestet er formulert som eit spørsmål på s. 115: «Er det mulig å begrense oss og ta mindre plass, og likevel skape et blomstrende samfunn?» Hadde denne setninga vore formulert i imperativform, ville manifestet vorte enno meir manifest i mine auge. Altså: «Vi må begrense oss og ta mindre plass og skape et blomstrende samfunn!». Men dette er no ein gong ikkje den stilen Hammer dyrkar. Sjølv om eg har all mogleg sympati for det pragmatiske, det opne og det dialogiske, hadde eg nok lika om Hammer i større grad hadde bruka storslegga (ordspel intendert). Det blir litt puslete etter min smak når han til dømes skriv at havbrukets bidrag til matforsyninga er «en diskutabel størrelse, så lenge fôret rommer importert soya og villfisk» (s. 90) for så i neste avsnitt å «advare mot å overdrive tendensen til å gjøre alt til et problem». Det er vel ingen grunn til ikkje å problematisere og kritisere oppdrettsnæringa? Vidare hadde eg ønska meg ein langt tydelegare kritikk av nyliberalistisk deregulering og det kapitalistiske systemet. Det er rett og slett ikkje kraft nok i vage formuleringar som dette: «Grønn politikk kan lett vippe i retning av en moralistisk samling påbud, forbod og inngrep. Mot dette bør vi jobbe for å utvikle en styringskunst der kontante styringsgrep samspiller med en romslig helhetsfortelling, og der det systematiske, målrettede og programmerte brynes mot meir dynamiske, skapende prosesser» (s. 116). Denne setninga er ikkje særleg handgripeleg (manifest), og ho skjuler ei for blind tru på «den gode kapitalist» etter min smak.
Boka er på sitt beste når ho gjev nokre gode og velfunderte argument mot einsidig tru på at teknologisk utvikling aleine, altså eit industridrive «grønt skifte» skal kunne redde oss frå ein økologisk katastrofe. Vidare gjev boka gode verktøy for den som vil orientere seg i det miljøpolitiske feltet. På lettfatteleg vis presenterer Hammer dei viktigaste straumdraga, og peiker på føremoner og ulemper ved ulike «oppskrifter» for den vidare utviklinga.
Trass alle alvorlege og skremmande scenario som blir nemnde og drøfta i boka, er ho grunnleggjande optimistisk. Hammer trur på at utviklinga kan snu, og at samspelet mellom menneske og natur kan få eit langt klarare preg av berekraft, regenerasjon og sirkulasjon. Dette krev, i følgje Hammer, eit revidert sett av handlingar av tankar, og ei forståing av at menneska og naturen er tett samanvovne. Hammer trur heller ikkje på at alle problem blir løyste om menneska berre trekkjer seg attende. Her lanserer han gartnaren som ein modell for framtidig naturforvaltning som i langt større grad speler på lag med økologiske prosessar.
I ei ideell verd, der ein kunne snakke om ei verkeleg opplyst ålmente, ville bøker som dette i langt større grad enn det som er tilfelle, få lov til å setje dagsorden. Kva om leiande politikarar og næringslivsleiarar på lokalt så vel som på nasjonalt og internasjonalt nivå faktisk tok til å spørje: Korleis kan vi skape eit blomstrande samfunn som ikkje er avhengig av evig vekst?
